تحلیل همدید موج های گرمایی فراگیر در ایران

رخداد دماهای فرین ازجمله رویدادهای مهم دمایی محسوب می شود. موج های گرمایی و روزهای گرم نمودی از رویداد دماهای فرین است. شناخت رفتار زمانی- مکانی و عواملی که منجر به ایجاد این پدیده ها می شوند؛ دانسته های با ارزشی از چگونگی رفتار دستگاه اقلیم در اختیار می گذارد. موج گرمایی و روز گرم مفهومی نسبی و تابعی از زمان و مکان می باشند. در تحقیق حاضر یک موج گرم تکرار دست کم دو روز گرم پیاپی تعریف شد و روز گرم به عنوان روزی تلقی شد که دمای هر یاخته بر روی نقشه بزرگ تر یا مساوی صدک 90 آن یاخته در آن روز باشد. همچنین روز گرم فراگیر به روزی اطلاق می شود که حداقل 30 درصد از پهنه کشور با دمای روزانه برابر با صدک 90، یا بیش از آن در هر نقطه مواجه باشد. به منظور دست یابی به اهداف این تحقیق از دو پایگاه داده استفاده شد. اول پایگاه داده شبکه ای دمای بیشینه کشور، این داده ها حاصل میان یابی مشاهدات روزانه از ابتدای سال 1340 تا انتهای سال 1386 است. دوم داده-های جوی شامل متغیرهای فشار تراز دریا (هکتوپاسکال) ارتفاع ژئوپتانسیل (متر)، دما (کلوین)، مولفه باد مداری و نصف النهاری (متر بر ثانیه) است. به منظور بررسی این داده ها محدوده بین 10 درجه طول غربی تا 120 درجه طول شرقی و از استوا تا 80 درجه عرض شمالی در نظر گرفته شد. در نخستین گام ویژگی-های زمانی و مکانی دمای بیشینه کشور مورد توجه قرار گرفت. در گام بعد روزهای گرم کشور در طول دوره آماری بر روی هر یاخته شناسایی و با استفاده از روش های آماری- احتمالی مورد بررسی قرار گرفت. در مرحله بعد روزهای گرم فراگیر با استفاده از آزمون خودهمبستگی و تحلیل گرانیگاه دما، شناسایی و ویژگی های عمومی آن ها بررسی شد. همچنین با استفاده از زنجیره مارکوف احتمال رخداد 1 تا 7 روز گرم فراگیر مورد توجه قرار گرفت. در گام بعد الگوی فضایی روزهای گرم فراگیر مورد بررسی قرار گرفت. در این راستا از شاخص مورن جهانی، مورن محلی و آماره g* استفاده شد. سپس به تحلیل همدید پویشی روزهای گرم فراگیر پرداختیم. همچنین موج های گرمای فراگیر کشور در طول دوره مورد بررسی، در تداوم های مختلف شناسایی گردید. موج های 2 تا 6 روزه به عنوان موج های گرمایی اقلیمی کشور در نظر گرفته شده. در گام بعد به بررسی همدید- پویشی موج های گرمایی فراگیر 2 تا 6 روزه پرداختیم. نتایج نشان داد که رخداد گرمای فراگیر در کشور عموماً توأم با ناهنجاری منفی فشار در تراز دریا است. شرایط در تراز میانی جو نشان گر گسترش پرفشار آزور بر فراز کشور یا وجود یک ناوه بر فراز آفریقا و یک پشته بر فراز ایران، همچنین وجود شرایط مانع در جو می باشد. وزش های گرم، همگرایی در سطح و ترازهای بالایی و ناهنجاری مثبت دما در ترازهای بالایی که عموماً با ناهنجاری منفی ارتفاع جو همراه می باشند؛ از عوامل اصلی پایستگی هوای گرم در جو کشور محسوب می شوند. وجود همگرایی دما و شرایط مانع در تراز میانی جو نقشی اساسی در تداوم روزهای گرم فراگیر ایفا می کنند.